Suv omborlari haqida malumot

O‘zbekistondagi 55ta suv omboridan 54tasi – gruntli to‘g‘on. Ekspert suv omborlari haqida ma’lumot berdi

Ilhom Mahmudovning aytishicha, suv omborlari to‘g‘onlari qurilish materiallariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:

«O‘zbekiston Respublikasida 55dan ortiq suv omborlari mavjud bo‘lib, Andijon suv omboridan boshqa barchasi grunt to‘g‘onlarni tashkil etadi», – degan ekspertning so‘zlarini keltirmoqda Kun.uz muxbiri.

Ilhom Mahmudov Yirik to‘g‘onlar bo‘yicha xalqaro komissiya ma’lumotlari asosida suv omborlaridagi avariyalar haqida ham ma’lumot berdi. Unga ko‘ra, suv omborlaridagi har ikki avariyadan bittasi grunt to‘g‘onlar hissasiga to‘g‘ri keladi.

O‘rta va yirik to‘g‘onlardagi avariyalarning 40 foizi to‘g‘on asosining buzilishi natijasida ro‘y beradi.

Gidrotexnika inshootlarida xavfli avariyalarning sodir bo‘lish omillari ham 2 turga bo‘linadi:

• Tabiiy omillar. Ya’ni ekstremal oqimlar, kuchli shamol, dovullar, yer qimirlashi va boshqa klimatik omillarga bog‘liq.
• Antropogen omillar. Loyihada yo‘l qo‘yilgan xatoliklar, qurilish me’yorlari va talablariga rioya qilmaslik, ekspluatatsiya xodimlari malakasining yetishmasligi kabilar.

Mutaxassisga ko‘ra, suv omborlarining turli bosimlarga chidamliligi bo‘yicha quyidagi turlari farqlanadi:

• gravitatsion;
• arkali;
• kontrforsli;
• arkali gravitatsion.

Suv omborlari o‘zan va quyilma suv omborlariga bo‘linadi. Mazkur inshootlar to‘g‘oni suv chiqarish inshootisiz (gluxoy) yoki suv chiqarish inshooti mavjud bo‘lishi mumkin.

«Suv omborlarini qurish eramizdan 5 ming yil muqaddam boshlangan. So‘nggi 70-80 yil davomida suv omborlarini qurish juda tezlashib ketdi.

Hozirda Yer yuzida o‘rta va yirik suv omborlarining soni 46 mingdan ortiq bo‘lib, umumiy hajmi – 6600 km 3 , foydali hajmi — 3500 km 3 dan ortadi. Bu degani – yer yuzidagi barcha daryolarning 10 foiz yillik oqim hajmiga to‘g‘ri keladi. Suv yuzasi maydoni esa 600-620 ming km 2 (Yer shari yuzasining 0,2 foizi)ni tashkil qiladi.

Hozirda yiliga 300dan 500tagacha turli hajmdagi suv omborlari ishga tushirilmoqda. Angara, Missuri, Kolorado, Parana, Tennesi kabi yirik daryolar suv omborlari kaskadiga aylangan. Prognozlarga qaraganda, yana 30-50 yil ichida Yer yuzidagi daryolar havzalarining uchdan ikki qismi suv omborlari orqali boshqariladi», – dedi Ilhom Mahmudov.

Ma’lum qilinishicha, Angliyadagi 51 foiz to‘g‘onlar 90 yil, Niderlandiyada 45 foiz to‘g‘onlardan 80 yildan beri samarali foydalanib kelinmoqda.

Источник

Dunyoning eng katta suv omborlari va yurtimizdagi suv omborlar

Hayotimizda suv omborlarining roli har doim juda katta hisoblanadi. Quyida biz dunyoning va yurtimizning eng katta suv omborlarini va ularga ketgan sarfni (qavs ichida inflyatsiya bilan bugungi kunda) ko’ramiz:

Dunyo miqyosida:
1. Viktoriya – Uganda, 1954 (2012-yil qayta ta’mirlangan)
Umumiy sig’imi: 205 km³
Qayta ta’mirlash va GIES qurish narxi: $800 mln
2. Bratskoe (Rossiya, 1967)
Umumiy sig’imi: 169 km³
Qurilish narxi: $68 mln ($533 mln)
3. Kariba. (Zambiya, 1963)
Umumiy sig’imi: 160 km³
Qurilish narxi: $135 mln ($1 mlrd 59 mln)

O’zbekiston:
1. Chorvoq (Toshkent, 1978)
Umumiy sig’imi: 2 km³
2. Talimarjan (Qashqadaryo, 1985)
Umumiy sig’imi: 1,5 km m³
3. Tudakul. (Navoiy, 1979)
Umumiy sig’imi: 1,2 km m³

O’zbekiston suv omborlari qancha pulga qurilgani haqida ma’lumotlar biror bir manbada rasmiy ochiqlanmagan.

Eslatib o’tamiz: 1km³ sig’imi = 1 000 mln m³ ga teng

Oxshash xabarlar:

• Yozgi ta’tilda yurtimizdagi oromgohlarning narxi qancha?
• Yurtimizdagi noyob echkilarning narxi qancha?
• Dunyoning eng katta ish beruvchi kompaniyalar
• Dunyoning eng katta futbol stadioni
• Eng katta suv ombori
• 2020-yil uchun dunyodagi eng nufuzli (eng ta’siri katta)…
• Dunyoning eng ulkan jonivori
• Dunyoning eng boy 25 yozuvchilari
• Dunyoning eng nufuzli 500 musulmoni ro’yxatida
• Dunyoning eng yirik IT kompaniyalarida qancha maosh…
• Dunyoning eng ko’p pul topadigan kompaniyalar
• Dunyoning eng qimmat byudjetli filmlari
• Dunyoning eng qimmat balig’i narxi qancha?
• Dunyoning eng boy to’rt ayol milliarderi 2021 Forbes
• Dunyoning eng innovatsion mamlakatlari qaysi?

Оставьте комментарий Отменить ответ

Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.

Источник

Suv omborlari va suv omborlari

To’g’on — bu suvni ushlab turadigan har qanday to’siq; to’g’onlar birinchi navbatda muayyan hududlarga ortiqcha suv oqimini tejash, boshqarish va / yoki oldini olish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, ba’zi to’g’onlar gidroenergetika ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Ushbu maqolada texnogen to’g’onlar ko’rib chiqiladi, ammo to’g’onlar tabiiy sabablarga ko’ra ommaviy isrofgarchilik hodisalari yoki xattoki qunduz kabi hayvonlar tomonidan ham yaratilishi mumkin.

Tog’larni muhokama qilishda ko’pincha ishlatiladigan yana bir atama suv ombori. Rezervuar — bu asosan suvni saqlash uchun ishlatiladigan texnogen ko’l. Ular, shuningdek, to’g’on qurish natijasida hosil bo’lgan o’ziga xos suv havzalari sifatida ham aniqlanishi mumkin. Masalan, Kaliforniyadagi Yosemit milliy bog’idagi Xetchi Xetchi suv ombori — bu suvni to’plash ob’ektidir.

To’plarning turlari

Katta to’g’onlarning eng keng tarqalgan turlaridan biri bu arch to’g’oni. Ushbu duvarcılık yoki beton to’g’onlar tor va / yoki toshloq joylar uchun juda mos keladi, chunki ularning egri shakli ko’p miqdordagi qurilish materiallariga ehtiyoj sezmasdan tortishish orqali suvni osonlikcha ushlab turadi. Ark to’g’onlari bitta katta bitta yakka arkaga ega bo’lishi mumkin yoki ular beton minoralar bilan ajratilgan bir nechta kichik arklarga ega bo’lishi mumkin. AQShning Arizona va Nevada shtatlari chegarasida joylashgan Govover to’g’oni kamar to’g’ondir.

To’g’onning yana bir turi — bu to’g’on to’g’oni. Ular bir nechta arklarga ega bo’lishi mumkin, ammo an’anaviy kamar to’g’onidan farqli o’laroq, ular ham tekis bo’lishi mumkin. Odatda qasr to’g’onlari betondan tayyorlanadi va suvning tabiiy oqishini oldini olish uchun to’g’onning pastki qismida joylashgan minoralar deb ataladi. Kanadaning Kvebek shahridagi Daniel-Jonson to’g’oni juda ko’p sonli to’g’ondir.

AQShda eng keng tarqalgan to’g’on turi — bu ko’lmak to’g’oni. Bular tuproq va toshdan yasalgan katta to’g’onlar bo’lib, ular o’z og’irliklaridan suvni ushlab turish uchun foydalanadilar. Suvning ular orqali o’tishiga yo’l qo’ymaslik uchun qirg’oq to’g’onlarida qalin suv o’tkazmaydigan yadro mavjud. Pokistondagi Tarbela to’g’oni dunyodagi eng katta suv to’g’onidir.

Va nihoyat, tortish to’g’onlari suvni faqat o’z vaznidan foydalanib ushlab turish uchun qurilgan ulkan to’g’onlardir. Buning uchun ular ko’p miqdordagi betondan foydalangan holda quriladi, bu ularni qurishni qiyin va qimmat qiladi. AQShning Vashington shtatidagi Grand Kuli to’g’oni og’irlik to’g’oni.

Suv omborlari va qurilish turlari

Birinchi va odatda eng katta suv ombori vodiy suv bosgan suv ombori deb ataladi. Bular suv havzalari tor vodiy hududlarida joylashgan bo’lib, vodiyning qirg’oqlari va to’g’on tomonidan juda ko’p miqdorda suv to’planishi mumkin. Ushbu turdagi suv omborlarida to’g’on uchun eng yaxshi joy bu suv o’tkazmaydigan muhrni hosil qilish uchun vodiy devoriga samarali qurilishi mumkin bo’lgan joy.

Vodiyga suv bosadigan suv omborini qurish uchun daryoni odatda ishning boshida tunnel orqali o’tkazish kerak. Ushbu turdagi suv omborini yaratishda birinchi qadam to’g’on uchun mustahkam poydevor quyishdir, shundan so’ng to’g’onning o’zida qurilish boshlanishi mumkin. Ushbu qadamlar loyihaning hajmi va murakkabligiga qarab, bir necha oylarni bajarishi mumkin. Tugatgandan so’ng, burilish olib tashlanadi va daryo suv omborini asta-sekin to’ldirguncha to’g’on tomon erkin oqishi mumkin.

To’g’on tortishuvi

Bundan tashqari, suv omborini yaratish tabiiy muhit va ba’zan qishloqlar, shaharchalar va kichik shaharlarning hisobidan katta erlarni suv bosishini talab qiladi. Masalan, Xitoyning Uch Darvoza to’g’onining qurilishi bir milliondan ortiq odamni boshqa joyga ko’chirishni talab qildi va turli xil arxeologik va madaniy obidalarni suv bosdi.

Suv omborlari va suv omborlaridan foydalanishning asosiy turlari

Tog’lardan yana bir muhim foydalanish elektr energiyasini ishlab chiqarishdir, chunki gidroelektroenergiya dunyodagi eng katta elektr energiyasining biri hisoblanadi. Gidroelektroenergiya to’g’on ustidagi suvning turg’un energiyasini ishlab chiqaradigan generatorga aylantirilib, elektr energiyasini yaratganda hosil bo’ladi. Gidrotexnika to’g’onining suvdan oqilona foydalanishini ta’minlash uchun zarur darajadagi energiya miqdorini sozlash uchun turli darajadagi suv omborlaridan foydalaniladi. Masalan, talab kam bo’lsa, suv yuqori rezervuarda ushlab turiladi va talab oshgani sayin suv quyi suv omboriga quyilib, u erda turbinani aylantiradi.

Tog’lar va suv omborlaridan yana bir muhim foydalanish suv oqimi va sug’orishni barqarorlashtirish, toshqinlarning oldini olish, suvning aylanishi va dam olishni o’z ichiga oladi.

To’g’onlar va suv omborlari haqida ko’proq ma’lumot olish uchun PBS ning to’g’onlar saytiga tashrif buyuring.

1. Rog’un — Tojikistonda 1099 fut (335 m)
2. Nurek — Tojikistonda 984 fut (300 m)
3. Grande Dixence — Shveytsariyada 932 fut (284 m)
4. Inguri — Jorjiyada 892 fut (272 m)
5. Boruca — 876 fut (267 m) Kosta-Rikada
6. Vaiont — Italiyada 860 fut (262 m)
7. Chicoasén — Meksikada 856 fut (261 m)
8. Tehri — Hindistonda 855 fut (260 m)
9. Alvaro Abregon — Meksikada 853 fut (260 m)
10. Mauvoisin — Shveytsariyada 820 fut (250 m)
11. Kariba ko’li — Zambiya va Zimbabveda 43 kub mil (180 km³)
12. Kuybyshev suv ombori — Rossiyada 14 kub mil (58 km³)

Источник