Qon plazmasining necha foizini suv tashkil qiladi

Qon tarkibi va funktsiyasi

• by Regina Bailey

Qon funktsiyasi

Qonimiz suyuqlikdir, bu ham birlashtiruvchi to’qima turidir. Qon hujayralari va plazma deb nomlanadigan suvli suyuqlikdan iborat. Qonning ikkita asosiy vazifasi — hujayralarimizdan va hujayradan moddalarni olib o’tish va immunitet va bakteriyalar va viruslar kabi yuqumli moddalardan himoya qilishdir. Qon yurak-qon tomir tizimining bir qismidir. U yurak va qon tomirlari orqali tanada tarqaladi.

Qon komponentlari

Qon bir necha elementlardan iborat. Qonning asosiy tarkibiy qismlari orasida plazma, qizil qon hujayralari , oq qon tanachalari va trombotsitlar mavjud .

• Plazma: Qonning bu muhim tarkibiy qismi qon hajmi 55 foizni tashkil etadi. U tarkibida tarqalgan bir nechta turli moddalar bo’lgan suvdan iborat. Plazma tuzlar, oqsillar va qon hujayralarini o’z ichiga oladi. Plazma oziq moddalar, shakarlar, yog’lar , gormonlar , gazlar va qon tarkibidagi chiqindilarni olib keladi.
• Qizil qon hujayralari(eritrotsitlar): Bu hujayralar qon turini aniqlaydi va qondagi eng ko’p hujayrali hujayradir. Qizil qon hujayralari bikonkab shaklida ma’lumdir. Hujayra sirtining ikkala tomoni bir sharning ichkarisiga o’xshab ketadi. Ushbu moslashuvchan disk formati bu juda kichik hujayralarning sirt maydoni-to-volume nisbatlarini ko’paytirishga yordam beradi. Qizil qon hujayralari yadroga ega emas, ammo ular millionlab gemoglobulin molekulalarini o’z ichiga oladi. Proteinlarni o’z ichiga olgan bu temir o’pkada olingan kislorod molekulalarini bog’laydi va ularni tananing turli qismlariga o’tkazadi. Kislorodni to’qima va organ hujayralariga joylashtirilgach, eritrotsitlar CO ₂ ni tanadan chiqarib yuboradigan o’pka tashish uchun karbonat angidrid (CO ₂ ) ni olishadi.

• Oq qon hujayralari(leykotsitlar): Bu hujayralar immun tizimida va limfa tizimida organizmni infektsiyaga qarshi himoya qilishda muhim rol o’ynaydi. Bu xujayralar tananing patogen va begona moddalarini topadi, yo’q qiladi va olib tashlaydi. Turli funktsiyalarga ega har xil turdagi oq qon hujayralari mavjud. Masalan, limfotsitlar , monotsitlar, neytrofillar, bazofiller va eozinofiller kiradi.

• Trombotsitlar(trombotsitlar): Bu hujayralar tarkibida megakaryotsitlar deb ataladigan suyak iligi hujayralari hosil bo’ladi. Megakaryotsitlarning parchalari qon oqimi orqali aylanadi va pıhtılaşmada asosiy rol o’ynaydi. Trombotsitlar jarohatlangan qon tomiriga duch kelganida, ular tomondagi bo’shliqni to’sish uchun birlashadilar.

Qon hujayralari ishlab chiqarish

Qon hujayralari suyak iligi suyagi ichida ishlab chiqariladi. Suyak iligi ildiz hujayralari qizil qon hujayralariga, oq qon hujayralariga va trombotsitlarga aylanadi. Limfa tugunlari , taloq va timus bezlarida ma’lum oq qon tanachalari paydo bo’ladi. Eskigan qon hujayralari umr bo’yi o’zgaruvchan. Qizil qon hujayralari taxminan 4 oy davomida, trombotsitlar taxminan 9 kun davomida aylanadi va oq qon hujayralari bir necha soatdan bir necha kungacha o’zgarib turadi. Qon hujayrasi ishlab chiqarish ko’pincha limfa tugunlari, taloq, jigar va buyraklar kabi tana tuzilmalari tomonidan boshqariladi. To’qimalarda kislorod kam bo’lsa, tanasi ko’proq qizil qon hujayralarini ishlab chiqarish uchun suyak iligini ogohlantirish orqali javob beradi. Tanaga bulg’anganida oq qon hujayralari ko’payadi.

Qon bosimi

Qon bosimi — bu qonning tanasi bo’ylab aylanadigan arter devorlariga qarshi bosim o’tkazadigan kuch. Yurak yurak aylanish jarayonida qon bosimi ko’rsatkichlari sistolik va diastolik bosimni o’lchaydi.

Yurak tsiklining sistol bosqichida yurak qon bosimini qondiradi va qonni arteriyalarga qon bilan to’ldiradi. Diastol bosqichida qorin bo’shlig’i bo’sh va yurak qon bilan to’ldiriladi. Qon bosimi ko’rsatkichlari simob millimetrlarida (mmHg) diastolik raqamdan oldingi sistolik raqam bilan o’lchanadi.

Qon bosimi doimiy emas va turli xil sharoitlarga qarab o’zgarib turadi. Ajablanish, hayajonlanish va ortib borayotgan faoliyat qon bosimiga ta’sir ko’rsatadigan bir nechta narsadir. Biz yoshi kattaroq bo’lsa, qon bosimi darajasi ham ortadi. Gipertoniya deb ataladigan anormal qon bosimi jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin, chunki arteriya, buyrak shikastlanishi va yurak etishmovchiligining kuchayishiga olib kelishi mumkin. Yuqori qon bosimi yuqori bo’lgan odamlar odatda hech qanday alomatlarga duch keladilar. Yuqori qon bosimi vaqtning aksariyat qismi uchun saqlanib turadi va sog’liq uchun xavf tug’dirishi mumkin.

Qon guruhi

Qon shakli qonning qanday tasniflanganligini belgilaydi. Qizil qon hujayralarida joylashgan ma’lum identifikatorlarni (antijenlarni) mavjudligi yoki etishmasligi bilan aniqlanadi. Antigenlar organizmning immunitet tizimiga o’zining qizil qon hujayralari guruhini aniqlashga yordam beradi. Bu identifikatsiyalash juda muhimdir, shuning uchun tananing o’zining qizil qon hujayralariga qarshi antikorlarini hosil qilmaydi. To’rt qon guruhining turlari A, B, AB va O ni tashkil etadi . A turi A qizil qon hujayra yuzasida, B turi B antijeni, A turi A va B antijenlerine ega va O turi A yoki B antigenleri yo’q. Qon quyish masalasini ko’rib chiqayotganda qon turlari mos bo’lishi kerak. A turiga ega bo’lganlar A turi yoki O donorlaridan qon olishlari kerak. V tipidagi B tipidagi yoki O tipida bo’lganlar. O tipli bo’lganlar faqatgina O donorlaridan qon olishlari mumkin va AB turi to’rtta qon guruhining har qandayidan qon olishi mumkin.

• _{Dean L. Qon guruhlari va Qizil hujayrali antijenler [Internet].Bethesda (MD): Milliy biotexnologiya markazi axborot markazi (AQSh);1-bob. Qon va uning tarkibidagi hujayralar.Quyidagilardan foydalanish mumkin: (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK2263/)}
• _{Yuqori qon bosimi nima?Milliy yurak, o’pka va qon instituti.Yangilangan 08/02/12 (http://www.nhlbi.nih.gov/health/health-topics/topics/hbp/)}

Источник

Qon haqida qiziqarli ma’lumotlar

• by Regina Bailey

Qon — bu organizm hujayralariga kislorod yetkazadigan hayot beruvchi suyuqlikdir. Bu suyuq plazma matritsasida to’xtatilgan qizil qon hujayralari , trombotsitlar va oq qon hujayralaridan tashkil topgan biriktiruvchi to’qimalarning maxsus turi.

Bu asoslar, ammo ba’zi bir juda hayratlanarli dalillar ham bor; Masalan, qon sizning vazningizning qariyb 8 foizini tashkil qiladi va uning miqdori oltin miqdorini o’z ichiga oladi.

Qiziqarlimi? Quyida 12 ta qiziqarli ma’lumotni o’qing.

01dan 12gacha

Barcha qon qizil emas

Odamlarda qizil rangli qon mavjud bo’lsa-da, boshqa organizmlar turli xil ranglarda qonga ega. Kabuklular, örümcekler, kalamar, ahtapotlar va ba’zi bir ekstraktlar ko’k qonga ega. Ba’zi qurtlar va suluklarning yashil qoni bor. Dengiz qurtlari ba’zi turlari mayin qonga ega. Böcekler, shu jumladan hasharotlar va kelebekler, rangsiz yoki ochiq-sariq qonga ega. Qonning rangi qon aylanish tizimi orqali kislorodni ko’chirish uchun foydalaniladigan nafas olish pigmentining turiga qarab belgilanadi. Odamlarda nafas olish pigmentasi qizil qon hujayralarida topilgan gemoglobin deb nomlangan proteindir .

Sizning tanangiz bir galon qon haqida bor

Voyaga etgan inson tanasida taxminan 1,325 galon qon bor . Qonda insonning umumiy vaznining taxminan 7-8 foizini tashkil qiladi.

03 dan 12gacha

Qon asosan plazmadan iborat

Tanangizda aylanib yuradigan qon 55 foiz plazma, 40 foiz eritrotsitlar , 4 foiz trombotsitlar va 1 foiz oq qon hujayralaridan iborat . Qon aylanishida oq qon hujayralaridan eng ko’p neytrofillar mavjud.

Oq qon hujayralari homiladorlik uchun kerak

Oq qon hujayralari sog’lom immun tizimi uchun muhimdir. Bundan kam ma’lum bo’lgan narsa, homiladorlik yuzaga kelishi uchun makrofag deb ataladigan muayyan oq qon hujayralari zarur. Reproduktiv tizim to’qimalarida makrofaglar keng tarqalgan. Makrofaglar progesteron gormoni ishlab chiqarish uchun muhim bo’lgan tuxumdonda qon tomirlari tarmog’ini rivojlantirishga yordam beradi. Progesteron bachadonda embrionni joylashtirishda muhim rol o’ynaydi. Kam makrofag raqamlari progesteron darajasining pasayishi va embrion implantatsiyasining kamligi bilan bog’liq.

05 dan 12 gacha

Qoningdagi oltin bor

Inson qoni temir, xrom, marganets, sink, qo’rg’oshin va mis kabi metalllarni o’z ichiga oladi. Bundan tashqari, qonda oz miqdorda oltin borligini bilishingiz ham hayratlantirishi mumkin. Inson tanasida asosan qonda topilgan 0,2 milligramm oltin mavjud.

06 dan 12 gacha

Qon hujayralari ildiz hujayralaridan kelib chiqadi

Odamlarda barcha qon hujayralari hematopoetik ildiz hujayralaridan kelib chiqadi. Tananing qon hujayralarining taxminan 95 foizi suyak iligida ishlab chiqariladi. Katta yoshdagi suyak iligi ko’pincha ko’krak qafasidagi va orqa miya va tos suyaklarida to’planadi. Boshqa organlar qon hujayralari ishlab chiqarishni tartibga solishga yordam beradi. Ular orasida limfa tugunlari , taloq va timus kabi jigar va limfa tuzilishi kiradi.

07 dan 12gacha

Qon hujayralari xilma-xil hayotga ega

Oddiy inson qondagi xujayralar o’zgaruvchan hayot aylanish jarayoniga ega. Qizil qon hujayralari tanada taxminan 4 oy, trombotsitlar taxminan 9 kun davomida aylanadi va oq qon hujayralari bir necha soatdan bir necha kungacha o’zgarib turadi.

08 dan 12gacha

Qizil qon hujayralarida yadro yo’q

Tanadagi boshqa hujayralardan farqli o’laroq, etuk qizil qon hujayralari yadro , mitoxondriya yoki ribosomalarni o’z ichiga olmaydi. Ushbu hujayra tuzilmalari yo’qligi qizil qon hujayralarida topilgan yuz millionlab gemoglobulin molekulalariga joy qoldiradi.

09 dan 12gacha

Qon oqsillari karbon monoksit zaharlanishidan himoya qiladi

Karbon monoksit (CO) gaz rangsiz, hidsiz, noaniq va toksik. Bu nafaqat yoqilg’ini yoqish qurilmalari orqali ishlab chiqariladi, balki hujayra jarayonlarining yon mahsuloti sifatida ham ishlab chiqariladi. Oddiy hujayra funktsiyalari paytida uglerod oksidi tabiiy ravishda ishlab chiqarilsa, nega u organizmlar tomonidan zaharlanmaydi? CO ning zaxarlanishdan ko’ra ancha past kontsentratsiyalarda ishlab chiqarilganligi uchun hujayralar uning toksik ta’siridan himoyalangan. CO organizmdagi hemoproteinlar deb ataladigan oqsillarni bog’laydi. Qonda topilgan gemoglobin va mitoxondriyada topilgan sitokromlar gemoproteinlarning misollari hisoblanadi. CO qizil qon hujayralarida gemoglobinga bog’langan bo’lsa, u kislorodni hujayrali nafas olish kabi muhim hujayra jarayonlarida uzilishlar keltirib chiqaradigan oqsil molekulasiga ulanishga to’sqinlik qiladi. Kam CO kontsentratsiyasida, hemoproteinlar CO ni oldini olish uchun ularning tuzilishini o’zgartiradilar. Ushbu tizimli o’zgarishsiz, CO gemoproteinni bir million marta qattiqroq bog’laydi.

Kapillyarlar qonda to’siqlarni tashladi

Miyaning kapillyarlari obstruktiv zirhlarni chiqarib tashlashi mumkin. Bu toshlar qondagi xolesterin, kaltsiy plastinka yoki pıhtılardan iborat bo’lishi mumkin. Kapillyar ichidagi hujayralar atrofida o’sib chiqadi va ularning atrofini qoplaydi. Keyin mayda devor ochiladi va obstruktsiya qon tomirining atrofidagi to’qima ichiga tashlanadi. Bu jarayon yoshga qarab susayadi va biz yoshga kelib sodir bo’lgan bilimlarning pasayishi omilidir. Obstruktsiya qon tomiridan to’liq chiqarib yuborilmasa, u kisloroddan mahrum bo’lishiga va asab ziyoniga olib kelishi mumkin.

11 dan 12gacha

UV nurlari qon bosimini pasaytiradi

Odamning terisini quyosh nurlariga chiqarib tashlash qondagi bosimni kamaytiradi, bu esa qonda nitrat kislota miqdorining ko’tarilishiga olib keladi. Nitrik oksid qon tomirining ohangini kamaytirish orqali qon bosimini tartibga solishga yordam beradi. Qon bosimi bu kamayish yurak kasalliklari yoki qon tomirlarini rivojlanish xavfini kamaytirishi mumkin. Quyoshga uzoq vaqt ta’sir qilish ehtimoli teri saratoniga olib kelishi mumkin bo’lsa-da, olimlar quyoshga juda cheklangan ta’sir yurak-qon tomir kasalliklari va unga bog’liq sharoitlarni rivojlanishi xavfini oshirishi mumkin deb hisoblaydilar.

12dan 12gacha

Aholilarning turli xil qon turlari

Qo’shma Shtatlarda eng ko’p uchraydigan qon turi O ijobiydir . Eng kam tarqalgan AB negativ . Qon taqsimotlari aholiga ko’ra farqlanadi. Yaponiyada eng keng tarqalgan qon turi ijobiydir .

Источник