Chorvoq suv ombori haqida malumot
Chorvoq suv ombori — Chirchiq daryosining boshlanish qismida qurilgan (1963—70) gidrotexnika inshooti. Q.x.ni bir meʼyorda suv bilan taʼminlash, toshqinlarning oldini olish va gidrotexnika maqsadlarida barpo etilgan. Daryo suvini mavsumiy tartibga soladi. Suv ombori Chatqol va Ugom toglari orasiga qurilgan. Tosh tuproqli toʻgʻoni uz. 768 m, balandligi 168 m, yuqori qismining eni 12 m. Toʻgʻonda Chorvoq GESni suv bilan taʼminlash uchun uz. 800 m va diametri 11 m boʻlgan 2 ta tunnel bor. Ch.s.o.ning toʻla sigʻimi 2006 mln. m3, shundan foydali suv hajmi 1580 mln. m3, suv yuzasi sathi 40,1 km², eni ayrim joylarda 10 km, uz. 19 km, maksimal chuq. 131 m, oʻrtacha chuq. 55 m. Suv omboriga Piskom, Koʻksuv, Chatqol daryolari quyiladi.
Suv oqimi koʻpayib, xatarli darajaga yetganda suvni chiqarib yuboradigan shaxtali (1200 m³/sek) va 2 ta pogʻonali (450 m³/sek va 500 m’/sek) suv tashlagichlar bilan jihozlangan.
CH.s.o. Chirchiq—Boʻzsuv suvenergetika traktinn bir meʼyorda suv bilan taʼminlaydi. Uning barpo etilishi bilan suv kam boʻlgan yillari Toshkent vohasidagi va Qozogʻiston Respublikasi Jan. Qozogʻiston viloyatidagi 355 ming ga dan ortiq yerni barqaror suv bilan taʼminlash (shundan yangi oʻzlashtirilgan yerlar 150 ming ga), Chirchiq daryosining yuqori oqimida roʻy beradigan suv toshqinlariga barham berish imkoniyatlari yaratildi.
2000yil boshlaridan Ch.s.o. sohillarida xalqaro andozalarga moye boʻlgan yirik dam olish majmualari barpo etildi.
Chorvoq suv ombori haqida malumot
Chorvoq suv ombori — Chirchiq daryosining boshlanish qismida qurilgan (1963—70) gidrotexnika inshooti. Q.x.ni bir meʼyorda suv bilan taʼminlash, toshqinlarning oldini olish va gidrotexnika maqsadlarida barpo etilgan. Daryo suvini mavsumiy tartibga soladi. Suv ombori Chatqol va Ugom toglari orasiga qurilgan. Tosh tuproqli toʻgʻoni uz. 768 m, balandligi 168 m, yuqori qismining eni 12 m. Toʻgʻonda Chorvoq GESni suv bilan taʼminlash uchun uz. 800 m va diametri 11 m boʻlgan 2 ta tunnel bor. Ch.s.o.ning toʻla sigʻimi 2006 mln. m3, shundan foydali suv hajmi 1580 mln. m3, suv yuzasi sathi 40,1 km², eni ayrim joylarda 10 km, uz. 19 km, maksimal chuq. 131 m, oʻrtacha chuq. 55 m. Suv omboriga Piskom, Koʻksuv, Chatqol daryolari quyiladi.
Suv oqimi koʻpayib, xatarli darajaga yetganda suvni chiqarib yuboradigan shaxtali (1200 m³/sek) va 2 ta pogʻonali (450 m³/sek va 500 m’/sek) suv tashlagichlar bilan jihozlangan.
CH.s.o. Chirchiq—Boʻzsuv suvenergetika traktinn bir meʼyorda suv bilan taʼminlaydi. Uning barpo etilishi bilan suv kam boʻlgan yillari Toshkent vohasidagi va Qozogʻiston Respublikasi Jan. Qozogʻiston viloyatidagi 355 ming ga dan ortiq yerni barqaror suv bilan taʼminlash (shundan yangi oʻzlashtirilgan yerlar 150 ming ga), Chirchiq daryosining yuqori oqimida roʻy beradigan suv toshqinlariga barham berish imkoniyatlari yaratildi.
2000yil boshlaridan Ch.s.o. sohillarida xalqaro andozalarga moye boʻlgan yirik dam olish majmualari barpo etildi.
CHORVOQ SUV OMBORI
CHORVOQ SUV OMBORI — Chirchiq daryosining boshlanish qismida qurilgan (1963-70) gidrotexnika inshooti. Qishloq xo’jaligini bir me’yorda suv bilan ta’minlash, toshqinlarning oldini olish va gidrotexnika maqsadlarida barpo etilgan. Daryo suvini mavsumiy tartibga soladi. Suv ombori Chatqol va Ugom toglari orasiga qurilgan. Tosh tuproqli to’g’oni uzunligi 768 metr, balandligi 168 metr, yuqori qismining eni 12 metr. To’g’onda Chorvoq GESni suv bilan ta’minlash uchun uzunligi 800 metr va diametri 11 metr bo’lgan 2 ta tunnel bor. Chorvoq suv omborining to’la sig’imi 2006 million metr kub, shundan foydali suv hajmi 1580 million metr kub, suv yuzasi sathi 40,1 kilometr kvadrat, eni ayrim joylarda 10 kilometr, uzunligi 19 kilometr, maksimal chuqurligi 131 metr, o’rtacha chuqurligi 55 metr. Suv omboriga Piskom, Ko’ksuv, Chatqol daryolari quyiladi. Suv oqimi ko’payib, xatarli darajaga yetganda suvni chiqarib yuboradigan shaxtali (1200 metr kub/sekund) va 2 ta pog’onali (450 metr kub/sekund va 500 metr/sekund) suv tashlagichlar bilan jihozlangan. Chorvoq suv ombori Chirchiq—Bo’zsuv suvenergetika traktinn bir me’yorda suv bilan ta’minlaydi. Uning barpo etilishi bilan suv kam bo’lgan yillari Toshkent vohasidagi va Qozog’iston Respublikasi Janubiy Qozog’iston viloyatidagi 355 ming gektardan ortiq yerni barqaror suv bilan ta’minlash (shundan yangi o’zlashtirilgan yerlar 150 ming gektar), Chirchiq daryosining yuqori oqimida ro’y beradigan suv toshqinlariga barham berish imkoniyatlari yaratildi. 2000-yil boshlaridan Chorvoq suv ombori sohillarida xalqaro andozalarga mos bo’lgan yirik dam olish majmualari barpo etildi.
«Chorvoq» suv omborida cho‘milish va motorli qayiqlardan foydalanish taqiqlanishi mumkin
Qaror bilan suv omborida suzish vositalaridan foydalanish va aholining cho‘milishi taqiqlanishi mumkin.
Izohlanishicha, Toshkent shahri va viloyati aholisini ichimlik suvi bilan ta’minlashda strategik ahamiyatga ega suv omborida suvning sanitariya-gigiyenik holati maishiy va kimyoviy chiqindilar tashlanishi sababli yomonlashib bormoqda.
Shuningdek, «Chorvoq» suv ombori joylashgan hudud relefining murakkabligi, suvning chuqurligi 220 metrdan oshishi, suvda suzuvchi transport vositalaridan foydalanish va aksariyat holatlarda aholi tomonidan cho‘milish qoidalariga rioya etilmasligi cho‘kish bilan bog‘liq noxush holatlarga olib kelgan.
Xususan, 2ta skuterning to‘qnashishi oqibatida 2017 yilda 2 nafar va 2015 yildan 2020 yilning iyul oyiga qadar 8 nafar fuqaro cho‘kish oqibatida vafot etgan.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ombor suvi ifloslanishining oldini olish va aholi xavfsizligini ta’minlash maqsadida:
- «Chorvoq» suv omborida motorli qayiqlar, katerlar, yaxtalar, gidrosikl va boshqa suzuvchi vositalardan foydalanishni taqiqlash;
- plyajlar tashkil etishni va suv ombori qirg‘og‘ida aholining cho‘milishini taqiqlash;
- maxsus vazifalarni bajarish vakolatiga ega vazirlik va idoralarga o‘z motorli qayiqlaridan foydalanishlariga ruxsat berish;
- Favqulodda vaziyatlar vazirligi va Ichki ishlar vazirligi tomonidan yuqoridagi talablarga rioya etilishi bo‘yicha profilaktik tadbirlarni kuchaytirish taklif etilmoqda.
FVV tomonidan ishlab chiqilgan qaror loyihasi 23 avgustga qadar muhokamada bo‘lishi belgilangan.
Chorvoqdan topilgan suyaklar cho‘kib ketgan odamlarga tegishlimi?
«2013 yilgacha bu yerda qabrlar borligini bilmaganmiz. Suv yuvib, suyaklar ochilib, ko‘rinib qolgach keyin bilganmiz. O‘shanda suyaklar pastdan chiqqan, ularni suv to‘lqini yuvib pastga olib tushgan bo‘lishi mumkin. Shu yerda bir qator qabrlar bor edi. Suyaklar yirik va uzun-uzun edi. Hozir qabrlar chiqmayapti, lekin biz turgan joylarda eski qabrlar bo‘lishi ehtimoli bor. Men 2013 yilgacha birorta suyak ko‘rganim yo‘q. Qariyalarimiz, yoshi ulug‘ insonlardan so‘raganimizda ular ham bilmagan bu yerda qabriston borligini. Balki, bir necha asrlar avval bu yerga odamlar ko‘milgandir. Qabrlar ochilib qolganda hammasini tozalab olib, suyaklarni boshqa joyga diniy taomillarini qilib qayta ko‘mganmiz», – deydi Nukriddin Obiddinov.
Chorvoq suv ombori boshqarmasi bo‘lim boshlig‘i Ulug‘bek G‘ulomovning aytishicha, 2014 yilda qadimgi qabriston deb tahmin qilingan joy atrofi tayanch devor bilan mustahkamlangan.
«Tayanch devorning tepa qismida qabriston bo‘lishi mumkin. Suv to‘lib tushishi natijasida suyaklarni oqizib ketish xavfi bor. Arxeologlar kelib bu yerdan xanjar, odam suyaklari va boshqa narsalar topgan. Asosan, odamlarning bosh, tos, qo‘l suyaklari chiqar edi. Ochilib qolgan qabrlarga e’tibor berilsa, bosh tarafga yotiqsimon toshlar qo‘yilgan. Lekin arxeologlar ham qabrlarning qaysi davrga tegishli ekanini bilishmagan. Tayanch devorini qilgunimizcha suyaklar chiqib turdi. Devor bitgach, to‘xtadi. Shunday bo‘lsa-da, har zamonda suv to‘lqini pastga oqizgan suyaklar chiqib qoladi», – deydi u.
Ulug‘bek G‘ulomovga ko‘ra, hudud xabarlarda tarqalganidek, «Bezgati bog‘ qabristoni» deb atalmaydi, «Bezgati ota soyi» deyiladi. Uning ta’kidlashicha, bu nomning qabristonga aloqasi yo‘q. Lekin suv omborning g‘arbiy sohilida yana bitta qabriston bor. U Chorvoq qurilishida ko‘chirilgan qishloqqa tegishli.
«Qozoqlarning Qapal qishlog‘i qabristoni ham bor, lekin u yerga 1971 yilda suv ombor qurilishi boshlangandan keyin odamlar qo‘yish to‘xtatilgan. Suv ko‘paygan paytda qirg‘oq yemirilib, qabristonga 5 metr masofada yaqinlashib qolgan edi. U yerda ham ko‘chish xavfi bo‘lgani uchun tayanch devor qilingan va har 2-3 yilda ta’mirlab turiladi.
Suv sathi ko‘tarilishi va tushishi sababli suyaklar bir-ikki yilda chiqib turadi. Yaqinda chiqqan suyaklar ham suv ko‘tarilgandan keyin suv bilan birga tushgan.
Cho‘kib ketgan odamlarning suyagi degan gaplarga qo‘shilmayman. To‘g‘ri, baxtsiz hodisalar bo‘lib turadi, lekin bu hududda emas. Bunday vaziyatlar ko‘proq plyajlar atrofida bo‘ladi. O‘tgan yili ham ikki aka-uka cho‘kib ketganiga o‘zim guvoh bo‘ldim. Hozir FVV juda yaxshi ishlaydi. 13 yildan beri ishlayotgan bo‘lsam, cho‘kkan odam topilmay qolgani haqida eshitmadim», – deydi suv ombor xodimi.
Chorvoq suv ombori qirg‘oq bo‘ylarida suyak qoldiqlari topilgani holati bo‘yicha Bo‘stonliq tumani prokuraturasi tomonidan hodisa joyiga chiqilib, mutaxassislar ishtirokida ko‘zdan kechirilgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, u yerdan 94 ta katta-kichik suyak qoldiqlari terib olingan. Hozirda tergovga qadar tekshiruv ishlari olib borilmoqda.
Maqsuda Abduqayumova, jurnalist
Tasvirchi va montaj ustasi: Shahruzbek Abdurayimov